Artikel aus: Reformatorisch Dagblatt, Holland

In de zestiende eeuw werd Bullinger in Nederland meer gelezen dan Calvijn Opvolger van Zwingli, navolger van Christus

Ds. G. van Meijeren

"Bremgarten zal van vreugde beven!" Dat staat op de website van het Zwitserse stadje Bremgarten in het kanton Aargau. Op 18 juli is het 500 jaar geleden dat hier de reformator Heinrich Bullinger geboren werd. Een jubileum dat wordt gevierd met theater en muziek, rondleidingen en een feestelijke kerkdienst. Ook wordt een weggedeelte naar de beroemde burger vernoemd.


Niet altijd bestond er zo veel sympathie voor Bullinger in zijn geboorteplaats. Na de gewelddadige dood van Zwingli, op 11 oktober 1531, moet Heinrich Bremgarten als vluchteling verlaten. Voor de opvattingen van de jonge voorganger is geen plaats meer. Bremgarten keert terug tot het katholicisme. Bullinger en zijn gezin vinden een toevluchtsoord in Zürich, de stad die hem altijd trouw zal blijven.

Heinrich is de jongste van vijf zonen in het gezin van Heinrich Bullinger senior. Zijn vader is priester, maar leeft openlijk samen met Anna Wiederkehr, een situatie die in die tijd niet uitzonderlijk is.

Heinrich jr. ontvangt vanaf zijn vijfde levensjaar onderwijs aan de Latijnse school in zijn woonplaats. Van 1516 tot 1519 verblijft hij in Emmerich, dicht bij de Nederlandse grens. Het onderricht in zijn nieuwe omgeving is beďnvloed door de Moderne Devotie. Hier groeit bij Heinrich het verlangen monnik te worden.

Als vijftienjarige gaat hij vervolgens studeren aan de universiteit van Keulen. Daar behaalt hij de graad van magister artium. Fundamenteler en verstrekkender is daar Bullingers keuze voor de Reformatie. Door zelfstandige bestudering van de kerkvaders, lezing van de -op dat moment sterk omstreden- werken van Luther en de "Loci communes" van Philippus Melanchton vindt Bullinger de weg naar het Nieuwe Testament. In het krachtenveld van het Evangelie valt dan de beslissing voor de Hervorming. De achttienjarige Heinrich wordt gegrepen door de boodschap van de rechtvaardiging door het geloof. Als een ander mens aanvaardt hij de terugreis naar huis.

Kloosterleven

Na zijn terugkeer wordt Heinrich leraar aan de kloosterschool in Kappel. De abt verleent hem vrijstelling van deelname aan de mis. Het verlangen naar het kloosterleven blijkt nu gedoofd.

In Kappel geeft Bullinger Latijnse les en daarnaast college over de werken van Erasmus en Melanchton. Ook behandelt hij verschillende evangeliën.

Deze colleges zijn toegankelijk voor iedereen. Op deze manier blijft de docent Bullinger zich theologisch ontwikkelen en verbreidt hij de nieuwe inzichten. In deze periode ontstaan ook contacten met Zwingli. Tevens gaat Bullinger een eerste confrontatie aan met de opvattingen van de doperse radicalen.

Vanaf 1529 verruilt Bullinger de kloosterschool voor het ambt van predikant in zijn vaderstad Bremgarten. Nog diezelfde zomer trouwt hij met de ex-non Anna Adlischwyler. Het is het begin van een lang en harmonieus huwelijksleven, dat zich echter slechts twee jaar in Bremgarten afspeelt.

Wanneer Zwingli op het slagveld het leven laat, verkeert de Zwitserse reformatie in een diepe crisis. In Zürich is de verslagenheid en verwarring groot. Met de komst van de 27-jarige, uit zijn geboorteplaats verbannen Bullinger komt daar al snel verandering in. Bullinger blijkt de aangewezen persoon om stabiliteit te brengen en de theologische erfenis van Zwingli te behartigen.

Hij staat als prediker goed bekend, is theologisch onderlegd en heeft geen verleden als het gaat om de interne politieke discussies in Zürich. In december 1531 wordt Bullinger predikant van de Grossmünster. Tot aan zijn dood (17 september 1575) zal hij de kerk leiden en velen ook ver buiten Zürich door zijn geschriften en brieven bemoedigen en onderwijzen.

Congres

In dat licht verbaast het niet dat ook in Zürich dit jaar veel aandacht wordt besteed aan Bullingers geboortedag. Eind augustus is er een belangrijk internationaal wetenschappelijk congres met een keur van experts op het gebied van de Reformatie (uit Nederland heeft prof. H. J. Selderhuis zitting in het comité van voorbereiding). Er verschijnen publicaties van en over Bullinger en er is een tentoonstelling aan hem gewijd met de (meerduidige) titel "Bullinger, der Nachfolger".

Strikt genomen is deze titel correct. Bullinger ís navolger, opvolger, namelijk van Zwingli. Hij heeft het werk van zijn vriend en voorganger in Zürich voortgezet. Maar daarmee is Bullinger geen epigoon, iemand die niet kan worden betrapt op zelfstandige gedachten.

Bullinger heeft de erfenis van Zwingli veilig gesteld en de Reformatie geconsolideerd, maar hij sloeg ook nieuwe wegen in. Dat begint al kort na zijn aantreden in de verhouding tot de overheid. De raad van Zürich is er in het post-Zwingli tijdperk veel aan gelegen de bemoeienis van de kerk in politieke zaken terug te dringen. Bullinger stemt daarin toe, maar bedingt wel de absolute vrijheid om het Evangelie te verkondigen. Zo blijft ook de overheid gesteld onder de kritiek van het Woord.

De overeenstemming (consensus) met Calvijn betreffende de visie op het avondmaal in 1549 is een ander voorbeeld van de eigen weg die Bullinger gaat. Bullinger valt zijn voorganger Zwingli niet af inzake de symbolische betekenis van brood en wijn, maar daar bovenuit leert hij ook de werkelijke tegenwoordigheid van Christus in het avondmaal, zij het op geestelijke wijze.

Ook het concept van het verbond dat God met mensen opricht, een opvatting die al bij Zwingli aanwezig is, wordt door Bullinger verder ontwikkeld en gemaakt tot hoofdlijn van zijn theologie.

Brandpunt

Bullinger is opvolger van Zwingli, maar nog meer navolger van Christus. Christus is het brandpunt van zijn leven. Hij staat centraal in het gezin, in de opvoeding van Bullingers elf kinderen en in heel zijn werk. Naar Christus alleen moet worden geluisterd ("Christus solus audiendus"). Hij is de Herder Die Zijn schapen kent en leidt, ook door de diepten van verdrukking heen. Het is de redding en de roeping van de kerk naar Zijn stem alleen te horen. Daarom plaatst Bullinger op het titelblad van nagenoeg al zijn gedrukte werken als motto "Matthéüs 17:5".

Vanuit deze inzet moeten we ook zijn ijver en toewijding verstaan in de uitleg van de Schriften. Bullinger publiceert in een periode van meer dan veertig jaar commentaren op bijna alle bijbelboeken. Daarnaast preekt hij geruime tijd meerdere malen (drie tot zes maal) per week in Zürich. Later verschijnen zijn preken in druk en vinden ze hun weg door Europa. Tot vorming van startende predikanten en ter vertroosting van de kerk onder het kruis.

In het zuidoosten van Europa is het zijn Tweede Helvetische Confessie ("Confessio Helvetica Posterior") die veel gezag krijgt. Met daarin onder meer prachtige pastorale passages over Christus als spiegel der verkiezing. Theologische invloed van Bullinger is ook te bespeuren in de Heidelbergse catechismus. Vanuit een oecumenische gezindheid voert Bulling er een uitgebreide correspondentie binnen en buiten de landsgrenzen. Hij behoort tot de best geďnformeerde personen van zijn tijd. Het stelt hem in staat velen bij te staan en van advies te dienen.

Nederland

In Nederland vinden Bullingers werken door hun praktische inslag al spoedig ingang. Voor de verhoudingen van die tijd zijn het bestsellers. Vooral de verzameling van vijftig preken over aspecten van de geloofsleer, het "Huysboec", krijgt in vele huizen een plaats. In de zestiende eeuw worden de werken van Bullinger in Nederland meer gelezen dan die van Calvijn.

Na de synode van Dordrecht neemt Bullingers invloed in ons land af. Aanhangers van Arminius hebben zich mede op Bullinger beroepen; daarnaast ontwikkelt zich een andere, meer scholastieke wijze van theologiebeoefening.

Met Calvijn is Bullinger een belangrijke vader van het gereformeerde protestantisme en een authentieke getuige van Christus. Een reformator van Europese allure die ten onrechte nog altijd wordt onderschat. Hopelijk brengt dit jubileumjaar daar verandering in. En niet alleen in Bremgarten.

Meer informatie over het Bullingerjaar is te vinden op
internet: www.unizh.ch/irg/bullinger2004.html, www.bullinger500.ch, en
www.der-nachfolger.ch

(c) Reformatorisch Dagblad, alle rechten voorbehouden